عزت نفس چیست و چه راهکارهایی برای افزایش آن وجود دارد؟

مجله موفقیت ایلیاد - عزت نفس مجموعه ای از ارزیابی‌های ذهنی است که هر کس در رابطه با ارزش‌های خود متصور است. در واقع عزت نفس باورهای پایدار فرد از خود، هیجانات و احساساتی است که در طول دوران زندگی تجربه می‌کند. بنابراین ارزیابی‌های مثبت ذهنی سبب افزایش عزت نفس و خودپنداره‌های منفی سبب کاهش عزت نفس در فرد خواهد شد. این عامل بر عملکرد ما در زمینه‌های گوناگون زندگی بسیار اثرگذار است، در حقیقت عزت نفس در زندگی ما نقش بسیار مهمی را  ایفا می‌کند. پیشرفت‌های تحصیلی، عملکرد شغلی، موفقیت یا عدم موفقیت در ازدواج و مسائلی از این دست تحت تأثیر این عنوان قرار می‌گیرند.
اینکه درباره‌ی خودمان چه احساسی داریم و چگونه می‌اندیشیم بسیار مهم است، اساساً دید مثبت نسبت به خود و عملکرد خود یا به نوعی دوست داشتن خودمان بسیار مهم است، طبیعتاً زمان‌ها و موقعیت‌هایی بوده است که احساس خوبی نسبت به خودمان نداشته‌ایم و این تا حدودی طبیعی است اما هنگامی که عزت نفس پایین به مسئله‌ای بحرانی و بلند مدت تبدیل می‌شود بر سلامت روانی ما و  عملکرد ما در زندگی آثار مخربی بر جای می‌گذارد. بنابراین می‌توان با ایجاد تغییراتی در نگرش و ذهنیت خود تا حد ممکن آثار منفی ناشی از کاهش عزت نفس را به حداقل رساند. عزت نفس بالا به فرد احساس توانمندی می‌دهد. هر چه خود و زندگی خود را به شکلی منفی‌تر و انتقادی‌تر مورد ارزیابی قرار دهیم نسبت به چالش‌های پیش رو احساس توانمندی کمتری خواهیم داشت.
افرادی که از عزت نفس بالایی برخوردارند همواره از خود و دیگران تشکر و قدردانی می‌کنند، این دسته از افراد چالش‌ها را می‌پذیرند و همواره در حال کشف ویژگی‌های درونی خود هستند. افراد دارای عزت نفس بالا اغلب خود تصمیم‌گیری می‌کنند اما از نظرات افراد صاحب نظر نیز خود را بی بهره نمی‌گذارند و در هنگام بروز موانع و مشکلات واقع بینانه برخورد می‌کنند. به جنبه‌های مثبت زندگی می‌اندیشند و از انگیزه‌ی کافی برای دستیابی به اهداف خود برخوردارند. آنان در صورت شکست اشتباهات خود را پذیرفته و به عنوان یک تجربه از آن درس می‌گیرند، همچنین بدون تعصب انتقادات دیگران را می‌شنوند و می‌دانند که ارزش وجودی‌شان به نظرات  دیگران بستگی ندارد.

گاه این تصور وجود دارد که تفاوتی میان این دو مفهوم وجود ندارد اما این دو در عین حالی که با یکدیگر تا حدودی مرتبطند اما با هم متفاوتند. در واقع می‌توان گفت اعتماد بنفس نگرش ما به توانمندی‌هایمان در راستای دستیابی به موفقیت است، بنابراین فاکتور اصلی آن ایمان و باور به توانمندی‌هاست. اما مفهوم عزت نفس به احساس ارزشمند بودن فرد و باور به اینکه ما سزاوار یک زندگی خوب توأم با آرامش و احترام هستیم اشاره دارد، احترام به خود و انتظار احترام از سمت دیگران از اصلی‌ترین فاکتورهای عزت نفس به شمار می‌رود. این امکان وجود دارد که فرد در زمینه‌ای خاص اعتماد به نفس بالایی داشته باشد اما احساس ارزشمندی درونی نکند، بنابراین این دو مفهوم با یکدیگر متفاوتند.

عزت نفس نوعی ارزیابی ذهنی است که اگر در جهت درست این ارزیابی صورت پذیرد سلامت روان ما را در پی خواهد داشت، اما اگر باورها و ارزیابی‌های ما مسیری نادرست را در پیش گیرد به سمت اختلالات روانشناختی پیش می‌رود. یکی از این اختلالات روانشناختی اختلال شخصیت خودشیفته یا نارسیستیک می‌باشد. افرادی که از این اختلال روانی برخوردارند توانایی‌های خود را فراتر از آنچه هستند می‌پندارند و همواره به تعریف و ستایش دیگران نیازمندند. این افراد در صورتی که مورد تحسین واقع نشوند کلافه شده و دست به پرخاش می‌زنند. آنان خود را برتر از دیگران دانسته و فاقد احساس همدلی هستند، بنابراین به احساسات و نیازهای دیگران بی‌توجه‌اند. این دسته از افراد همواره خود را محق دانسته و حتی برای رسیدن به اهدافشان از دیگران بهره‌کشی می‌کنند.

عوامل گوناگونی نظیر عوامل فردی، محیطی، خانوادگی و .. در کاهش یا افزایش عزت نفس فرد اثرگذار است. روش‌های فرزند پروری در این بین از اهمیت بسیاری برخوردار است که به صورت مستقیم بر این ویژگی تأثیرگذار است. عزت نفس پایین والدین منجر به تربیت فرزندانی با عزت نفس پایین می‌شود، این مسئله در تمام دوران زندگی با فرد همراه می‌شود و در بزرگسالی با اختلالات شخصیتی نظیر اضطراب و افسردگی خود را نشان می‌دهد. جالب است بدانید که پژوهش‌ها بیانگر نوعی ارتباط میان عزت نفس با کارکردهای مغز انسان هستند، این پژوهش‌ها نشان می‌دهند که عزت نفس با اتصالات مدار قشر پیشانی مغز در ارتباط است و یکی از کارکردهای بخش پیش پیشانی مغز خودشناسی است. دانشمندان دریافتند که هر اندازه گذرگاه‌های قشر پیشانی مغز گسترده‌تر باشد فرد مورد نظر از عزت نفس بیشتری برخوردار خواهد بود و آسیب به این بخش ( بخش پیشانی مغز ) ممکن است بر عزت نفس فرد اثرگذار باشد.

تفکر ( من به اندازه کافی خوب نیستم ) منجر به بروز رفتارهایی در تأیید آن تفکر خواهد شد و مشکل دقیقاً از همین جا آغاز می‌شود. کریس ویلیامز استاد روانشناسی دانشگاه گلسگو می‌گوید عزت نفس پایین اغلب رفتارهای افراد را به گونه‌ای تغییر می‌دهد که این موضوع را تأیید می‌کند که فرد توانایی انجام آن کار را ندارد یا فرد چندان خوبی نیست. بنابراین فردی که از عزت نفس و اعتماد بنفس پایینی برخوردار است از قرار گرفتن در موقعیت‌های اجتماعی اجتناب می‌کند و تا جای ممکن از رویارویی با چالش‌های جدید می‌پرهیزد. اجتناب از چالش‌ها و موقعیت‌های دشوار تا مدتی اندک فرد را در محدوده‌ی امن قرار می‌دهد اما در بلند‌مدت این دوری‌گزینی تردیدها و ترس‌های فرد را تقویت می‌کند و این را به فرد می‌آموزد که تنها راه انطباق با مسائل فرار از آنهاست. این سبک از زندگی سلامت روان فرد را به مخاطره می‌اندازد و به بروز مشکلاتی نظیر اضطراب و افسردگی می‌انجامد.

راهکارهای ساده‌ای برای افزایش عزت نفس وجود دارد که به کارگیری آن می‌تواند به تقویت این مهارت در فرد کمک کند. اولین قدم برای افزایش عزت نفس شناسایی باورهای منفی و به چالش کشیدن آنهاست در واقع با بررسی نقاط ضعف و قوت خود به درکی واقع بینانه و صادقانه از ماهیت وجودی خود خواهیم رسید.
یادمان باشد هرگز و تحت هیچ شرایطی خود را با دیگری مقایسه نکنیم ما فقط می‌توانیم خود را با گذشته‌ی خود مقایسه کنیم!
صرف مدت زمانی هر چند کوتاه درطول روز و انجام فعالیت‌های مورد علاقه از دیگر کارهایی است که برای کمک به خود برای افزایش عزت نفس توصیه می‌شود.
خود را همانگونه که هستیم دوست داشته باشیم و با خود مهربان باشیم، نقاط مثبت خود را یادآوری کرده و ارزشمند بودن خود را فراموش نکنیم.
حتی به شوخی نیز خود را مورد تمسخر و تحقیر قرار ندهیم.
لازم نیست تمام مدت احساس گناه بابت اینکه سبب ناراحتی یا آزار دیگران شده‌ایم را با خود حمل کنیم!
همانگونه که با احترام به نظرات و نیازهای دیگران توجه می‌کنیم از آن‌ها نیز توقع احترام به نظرات و نیازهای خود را داشته باشیم و در این زمینه جسور و قاطع برخورد کنیم.
ورزش با افزایش هورمون اندروفین به بالا رفتن عزت نفس کمک می‌کند بنابراین مقداری تحرک خود را افزایش دهیم و به ورزش بپردازیم.  
همه‌ی ما بالاخره در موضوعی دانشی بخصوص یا مهارتی ویژه داریم که با انجام آن حال خوبی پیدا می‌کنیم، مهارت‌های خود را بیابیم و آن‌ها را تقویت کنیم.
به افرادی که بودن در کنارشان حال‌مان را بد می‌کند زمان کمتری اختصاص دهیم و به دنبال روابطی باشیم که در آنها طرف مقابل فرد مثبت‌اندیشی است و ما را تحسین و تشویق می‌کند.
با خودمان مهربان باشیم، هر زمان که بسیار منتقدانه خود را مورد قضاوت قرار می‌دهیم به این فکر کنیم که در چنین شرایطی با دوستانمان چگونه مدارا می‌کردیم، زیرا ما اغلب با دیگران مهربان‌تر از خود رفتار می‌کنیم!
و نهایتاً اینکه نه گفتن را بیاموزیم. افراد با عزت نفس پایین اغلب از توانایی نه گفتن برخوردار نیستند حتی زمانی که تمایلی به انجام آن کار ندارند. این کار فرد را در دراز مدت خشمگین، تحت فشار و افسرده می‌کند. در اغلب مواقع نه گفتن مشکلی در روابط ایجاد نمی‌کند، بنابراین مهارت نه گفتن را بیاموزیم.