عدد صفر از کجا آمده است؟

 

 

 

مجله علمی ایلیاد - مورخان تا مدت‌ها پیشینه‌ی عدد صفر را به هند نسبت می‌دادند، اما خاستگاه دقیق آن هنوز خیلی روشن نیست. اکنون گروهی از دانشمندان دانشگاه آکسفورد انگلستان دریافتند که قدیمی‌ترین صفر به‌کار رفته در نسخه خطی قرن سوم یا چهارم است. این نسخه باستانی، باکشالی نامیده می‌شود و شامل ۷۰ ورق پوسته‌ی درخت که صدها صفر به شکل نقطه در آن به‌کار رفته و از سال ۱۹۰۲ در کتابخانه‌ی بادلین آکسفورد نگهداری می‌شود. این متن در سال ۱۸۸۱ توسط یک کشاورز کشف شده و به نام دهکده‌ای که در آن قرار داشت، نام‌گذاری شد. این روستا امروزه در کشور پاکستان قرار دارد. 

این نقطه‌ها به اندازه‌ی صفر امروزی نبودند و به‌عنوان رقمی برای ساختن عدد بزرگ‌تر استفاده می‌شد، مانند صفر در عدد ۱۰۱ و به تنهایی ارزشی نداشت. فرهنگ‌های باستانی دیگری همچون مایاها و بابلی‌ها نیز از چنین روش‌هایی بهره می‌بردند. «مارکوس دو ساوتوی»، استاد ریاضیات دانشگاه آکسفورد در این‌باره می‌گوید: «نقطه‌های جایگزین صفر موجود در نسخه‌های باکشالی جالب توجه است، چرا که باعث ایجاد صفر کنونی شده است، عددی که نقش مهمی در ریاضیات دارد.»

مفهوم صفر به‌عنوان عددي که نشان دهنده‌ی صفر مطلق است، راه را براي جبر، حسابداري و علوم کامپيوتري هموار کرده است و برای نخستین بار در سال ۶۲۸ میلادی توسط برهماگوپتا، ریاضیدان هند باستان به‌کار رفت. پیش از این، محققان سعی داشتند با نگاهی به شیوه‌ی نگارش و زبان نسخه‌ی باشکالی، تاریخ دقیق آن‌را تعیین کنند. مطالعه‌ی اخیر انجام گرفته در ژاپن تاریخ احتمالی این دست‌نوشته را بین قرن هشتم و دوازدهم دانست.

در مطالعه‌ی انجام شده در آکسفورد از تاریخ‌نگاری کربنی استفاده کردند. در این روش ایزوتوپ‌های کربن در مواد آلی را اندازه می‌گیرند تا سن آن‌را تعیین کنند. طبق نتایج به‌دست آمده از این تاریخ‌نگاری، نسخه باکشالی تنها یک متن نیست؛ بلکه چندین متن است. تاریخ‌نگاری کربنی برای بخش‌های مختلف این نسخه سه تاریخ متفاوت به‌دست داد. قدیمی‌ترین بخش به ۲۲۴-۳۸۳ قبل میلاد؛ اما دو بخش دیگر به ۶۸۰-۷۷۹ و ۸۸۵-۹۹۳ قبل میلاد برمی‌گردد.

 «کامیلو فورمیگاتی»، یکی از کتابداران سانسکریت در کتابخانه‌ی بادلین، در این‌باره می‌گوید: «ممکن است نسخه‌ی خطی باکشالی از بیش از یک متن ساخته شده باشد. برای اطلاعات بیشتر در مورد این دست نوشته‌ها، تحقیقات بیشتری لازم است.»

 

نوشته: مگان گنن
ترجمه: فاطمه علی‌لو - مجله علمی ایلیاد