ماه آبی، ماه سرخ، اَبَرماه یا ماه‌گرفتگی؟ - همه چیز درباره‌ی پدیده‌ی نجومی بعدازظهر ۱۱بهمن
مجله علمی ایلیاد - قطعا در مورد ماه‌گرفتگی روز ۱۱ بهمن۱۳۹۶ شنیده‌اید. یک «گرفت» خاص و متفاوت با ماه‌گرفتگی‌هایی که طی چند سال گذشته رخ داده. تقارن «ماه‌گرفتگی»، «اَبَر ماه» و «ماه آبی». همگی در یک زمان!
اگر با معانی این پدیده‌ها آشنا نیستید، در ادامه بیشتر با این واژگان آشنا خواهید شد.
اولین پدیده: «ماه‌گرفتگی»
همه با این پدیده آشنا هستیم. عبور ماه از درون مخروط سایه‌ی زمین در فضا.
چه چیزی خواهیم دید؟
متاسفانه ماه‌گرفتگی روز چهارشنبه ۱۱بهمن، زمانی آغاز خواهد شد که ماه هنوز در ایران طلوع نکرده. پس ما امکان مشاهده‌ی شروع ماه‌گرفتگی را نخواهیم داشت. گرفت کلی از حدود ساعت ۴:۲۰ بعدازظهر شروع و تا دقایقی پس از ساعت ۵:۳۰ بعدازظهر ادامه خواهد داشت. اگر ساکن شهرهای شرقی کشور هستید و به یک افق باز، رو به شرق آسمان دسترسی دارید، احتمالا دقایقی از گرفت کامل را در هنگام طلوع ماه مشاهده خواهید کرد. در این زمان ماه به رنگ نارنجی-سرخ دیده خواهد شد.
ساکنان تهران و شهرهای غربی کشور، در زمان طلوع ماه، آن را در حال خروج از سایه‌ی زمین خواهند دید. این مرحله حدود یک ساعت به‌طول می‌انجامد و قرص درخشان ماه کم‌کم پدیدار می‌شود و بعد از خروج ماه از نیم‌سایه‌ی زمین، به رنگ و درخشش طبیعی خود باز می‌گردد.
چرا ماه، سرخ‌رنگ می‌شود؟
به دو علت. دلیل اول، تابش طیف سرخ‌رنگ نور خورشید از لبه‌های زمین به سطح ماه در زمان ماه‌گرفتگی‌ست. طی عبور نور سفیدرنگ خورشید از درون اتمسفر، طیف آبی آن پراکنده شده و تنها نور سرخ‌رنگ به سطح ماه می‌رسد. علت دوم، ارتباطی به ماه‌گرفتگی ندارد. همان‌گونه که خورشید را در زمان طلوع و غروب به رنگ نارنجی می‌بینیم، نور مهتاب نیز در زمان طلوع و غروب ماه، با عبور از جو زمین دچار پراکندگی طیف آبی شده و رنگ قرص ماه به سرخی تمایل پیدا می‌کند.
پدیده‌ی دوم: «اَبَر ماه»
حضور ماه در نقطه‌ی حضیض مداری چندان نادر نیست و در هر ماه قمری یک بار تکرار می‌شود. بخاطر بیضی‌شکل بودن مدار ماه، این قمر هر از چهار هفته، به نزدیک‌ترین فاصله از زمین می‌رسد و از دید ناظر زمینی، اندکی بزرگ‌تر دیده می‌شود. چیزی حدود یک درصد بزرگ‌تر از ماه شب قبل! و البته حدود ۱۳ درصد بزرگ‌تر از زمانی که ماه در دورترین فاصله از زمین قرار دارد.
چه چیزی خواهیم دید؟
این ماه بزرگ، زمانی دیدنی‌تر خواهد بود که با ماه بدر (قرص کامل ماه) همزمان شود (اَبَر ماه). این پدیده‌ی تقریبا کمیاب که در ۱۱ بهمن نیز رخ خواهد داد، نمای زیبایی از ماه را به شما نشان می‌دهد. هر چند تشخیص بزرگ‌تر بودن ماه نسبت به شب‌های قبل واقعا مشکل است، چون فقط تفاوت اندکی در اندازه‌ی ماه به وجود می‌آید که تشخیص آن با چشم بسیار سخت خواهد بود. پس هرگز توقع دیدن یک ماه غول‌پیکر را نداشته باشید. عکس‌هایی که در آن ماه را بسیار غول‌پیکر نشان می‌دهند، صرفا بخاطر بزرگ‌نمایی لنز دوربین و قرار دادن این قمر در کنار یک سوژه‌ی زمینی در فاصله‌ی دور است.
پدیده‌ی سوم: «ماه آبی»
این رویداد هیچ ارتباطی به رنگ ماه ندارد. در حقیقت هیچ پدیده‌ی نجومی در کار نیست. این فقط یک رخداد تقویمی‌است. آن هم مربوط به تقویم میلادی! طبق یک قرارداد انسانی، هر زمان، ماه بدر در ابتدا و انتهای یک ماه میلادی (این بار ژانویه) برای دو بار رخ دهد، ماه بدر دوم را «ماه آبی» می‌نامند. این صرفا یک اصطلاح است و ارتباطی با رنگ ماه ندارد. (البته گاهی در صورت وجود گردوغبار و دود ناشی از آتش‌سوزی، ماه واقعا به رنگ آبی دیده می‌شود که پدیده‌ای متفاوت است!)
چه چیزی خواهیم دید؟
در حقیقت، هیچ چیز! ماه آبی هیچ تفاوتی با ماه شب‌های قبل ندارد.
چه حیف! پس چه زمانی می‌توانیم یک ماه‌گرفتگی کامل و زیبا را در ایران مشاهده کنیم؟
نگران نباشید. یک ماه‌گرفتگی دیدنی در راه است. فقط ۶ ماه منتظر بمانید. در نیمه شب ۵ مرداد ۱۳۹۷ شاهد یک گرفت کامل در ایران خواهیم بود. نمای زیبایی از ماه سرخ‌رنگ در کنار سیاره‌ی سرخ‌رنگ (مریخ) در انتظار ماست!
نوشته: اشکان عارفی - مجله علمی ایلیاد