نحوه‌ی انجام تحقیقات میدانی

مجله موفقیت ایلیاد - هر تحقیق و پژوهش علمی در ابتدای کار نیازمند اطلاعات و داده‌هایی است که پژوهشگر به روش‌های متفاوتی به جمع‌آوری آن‌ها می‌پردازد. شیوه‌ی جمع‌ آوری این اطلاعات بسته به نوع پژوهش می‌تواند متفاوت باشد. به عنوان مثال دانشجویانی که در حوزه‌های انسان شناسی و امور اجتماعی مانند رشته‌ی علوم سیاسی، علوم اجتماعی، روانشناسی، مدیریت، جامعه شناسی، مردم شناسی و .. به پژوهش می‌پردازند اطلاعات مورد نیاز خود را به روش تحقیقات میدانی جمع آوری می‌کنند.

 

در این مقاله قصد داریم به توضیح و بررسی تحقیقات میدانی برای جمع آوری اطلاعات مورد نیاز بپردازیم.

روش تحقیق میدانی یک روش کیفی برای جمع آوری اطلاعات است که پژوهشگر عملاً در محیط تحقیق قرار می‌گیرد و با گرد‌آوری داده‌های مورد نیاز به بررسی و تجزیه و تحلیل آن‌ها می‌پردازد. یاداور می‌شود که اصلی‌ترین روش این نوع تحقیق بر پایه‌ی مشاهده است. مشاهده عنصر اصلی این نوع روش تحقیق است. به عبارتی منظور از مطالعات میدانی تحقیقاتی است که موضوع مورد نظر در اختیار و در دسترس محقق قرار داشته باشد. در این روش محقق نکات مهم را یادداشت و سپس به جمع آوری و تجزیه و تحلیل می‌پردازد. دقت در یادداشت‌برداری از همه‌ی نکات به آنالیز بهتر پژوهش کمک فراوانی می‌کند.

یکی از موارد استفاده از این نوع روش تحقیق در انجام پایان‌نامه‌های دانشجویی است. در ارائه‌ی پایان‌نامه استفاده از این روش مزایای زیادی به همراه دارد. به کمک این روش می‌توانید فرضیه‌ها و آزمایش‌های مورد نیاز ر استخراج کنید. از طرفی به علت ارتباط مستقیم با شرایط واقعی که از ویژگی‌های این نوع تحقیق است دانشجو می‌تواند به اطلاعات واقعی‌تر و درست‌تری از موضوع دست یابد و مطمئن باشد که اطلاعات به دست امده کاملاً به روز است. اصولاً می‌توان چنین گفت که یکی از کارآمدترین و بهترین روش‌های جمع آوری اطلاعات استفاده از همین نوع روش تحقیق است و نکته‌ی مهم‌تر در استفاده از روش تحقیق میدانی در پایان‌نامه‌های دانشجویی این است که به دلیل حضور مستقیم دانشجو به عنوان پژوهشگر در محیط تحقیق در صورت نیاز می‌توان برخی از اطلاعات را به صورت محرمانه حفظ کرد.

اما در کنار مزایایی که روش تحقیق میدانی برای ارائه‌ی پایان‌نامه‌های دانشجویی دارد مسائل و معایبی نیز وجود دارد که بر نتیجه‌ی تحقیقات اثرگذار می‌شود، مثلاً حضور دانشجو به عنوان پژوهشگر در اجتماع مورد مطالعه ممکن است آن اجتماع را دچار تغییر کند و تحت‌تأثیر قرار دهد به گونه ای که همه چیز آنچنان که واقعاً هست به نظر نرسد. از طرفی این روش تحقیق زمان‌بر است و هزینه‌ی زیادی را به دانشجو تحمیل می‌کند. گاه در این نوع روش تحقیق احتمال رسیدن به یک رابطه علت و معلولی بین پدیده ها به قطعیت نمی‌رسد. از طرفی تحقیق را نمی‌توان فراتر از آنچه مطالعه شده تعمیم داد و تکرار تحقیق نیز کار سختی است مگر اینکه فرایند و پروژه کاملاً آشکار و روشن شود.

پژوهشگر در این حالت به جای پیش‌بینی روابط موجود در محیط به کشف و یافتن آن‌ها می‌پردازد.

محقق در این روش پس از جمع آوری داده‌هایی که از محیط به دست آورده است فرضیه‌های خود را آزمایش می‌کند.

ـ محقق محیط خاصی را برای گردآوری داده‌ها و اطلاعات برمی‌گزیند.
ـ طرح مطالعه‌ی میدانی دارای آزادی عملی است که به محقق کمک می‌کند که با پرسش‌های از پیش تعیین شده‌ای که در ذهن دارد و براساس تجربیاتی که در طی پژوهش به دست آورده است پاسخ سوالاتش را بیابد.
ـ محیط مورد مطالعه محقق به دلایل اخلاقی امکان تغییر یا دستکاری شدن ندارد.
ـ در این روش مطالعه برنامه‌ریزی قبلی برای پیشبرد تحقیق لازم است اما این نکته را هم باید در نظر داشت که روند تحقیقات بستگی به شرایط محیطی هم دارد.
ـ محیط اجتماعی مورد مطالعه می‌تواند حد و مرزی از پیش تعیین شده داشته باشد یا نداشته باشد.
ـ انتخاب نوع روش گرد آوری اطلاعات و داده‌ها کاملا ًبه سلیقه و علاقه دانشجو وابسته است .
ـ محقق در این روش مستقیماً در محیط مورد مطالعه قرار می‌گیرد و به مشاهده می‌پردازد اما باید کاملاً بی‌طرف عمل کند و مراقب باشد که بر محیط اثرگذار نشود.

ـ انتخاب موضوع و بیان مسئله
ـ تعیین حدود تحقیقات
ـ تعیین مورد تحقیقات
ـ گردآوری اطلاعات و داده‌ها
ـ مشاهده
ـ تجزیه و تحلیل اطلاعات
ـ تهیه‌ی گزارش تحقیق
ـ انجام تحقیقات همبستگی یا همخوانی

اگر دانشجو بتواند به صورت گروهی یا تیمی به انجام تحقیقات مورد نظر خود بپردازد تا اندازه‌ی بسیاری در صرف زمان صرفه‌جویی به عمل می‌آید. در این حالت یکی از روش‌های نمونه‌گیری انتخاب می‌شود و با استفاده از آن یک جامعه‌ی آماری انتخاب و مورد بررسی قرار می‌گیرد. با استفاده از روش‌های جمع آوری اطلاعات در تحقیقات میدانی مانند مصاحبه، مشاهده، مطالعه، پرسشنامه و ... اطلاعات مورد نیاز جمع آوری و یادداشت می‌شوند و نهایتاً با ادغام اطلاعات به دست آمده از اعضای گروه با نتایج مشاهده‌ی مستقیم، محقق می‌تواند به بررسی دیتاها و نهایتاً تجزیه و تحلیل آن‌ها بپردازد.  اما نکته‌ی حائز اهمیت این است که این کار نیازمند مدیریت درست و داشتن روحیه‌ی کار تیمی است.

از آن‌جایی که تحقیقات میدانی عموماً دریک محیط خاص صورت می‌گیرد هدف نهایی چنین پروژه‌ای نیز مشاهده و تحلیل رفتار خاص یک موضوع در آن محیط است اما گاه به دلیل وجود چندین متغیر دریک محیط طبیعی تشخیص علت واقعی برخی از رفتارها کار سختی می‌شود.

در این روش اطلاعات از طریق مشاهده در محیط طبیعی گردآوری می‌شود و هیچ مداخله‌ای از طرف پژوهشگر در رفتار و موقعیت صورت نمی‌گیرد.

برخلاف روش مستقیم در این شیوه پژوهشگر یا محقق در رفتار اعضای نمونه دخالت کرده و آن را به سمت و سوی دلخواه خود پیش می‌برد.

رفتار کل اعضای یک جامعه مورد بررسی قرار می‌گیرد.

در این روش پرسشنامه‌ای بین اعضای نمونه جهت جمع آوری اطلاعات توزیع می‌شود.

این روش شامل آنالیز دقیق رفتار یک فرد، بررسی یک وضعیت و یا یک رویداد است.
در تحقیقات میدانی محقق دانش و بینش جدیدی کسب می‌کند که در روش های دیگر تحقیق چنین امکانی وجود ندارد.