آموزش مهارت‌های دوست‌یابی به کودکان پیش از دبستان

مجله موفقیت ایلیاد - از مهم‌ترین روابط اجتماعی کودک روابط او با دوستانش است. هر چند این روابط در سنین پایین چندان با ثبات به نظر نمی‌رسد و صرفاً هم‌بازی بودن است، با این حال توانایی دوست‌یابی و منزوی نبودن کودک به رشد عاطفی و اجتماعی وی بسیار کمک می‌کند. کودک در محیط خانه با عشق و تأیید خانواده مواجه است و احساس امنیت می‌کند. اما در محیط مدرسه، دوستان و همکلاسی‌ها وضعیت متفاوت است. برخی از کودکان به صورت کاملاً ذاتی ساکت و خجالتی هستند و ممکن است در این دوران عقب نشینی کنند در اینجا والدین باید بتوانند آن‌ها را از خلوت خود بیرون بکشند و به برقراری ارتباط با هم سن و سالانشان ترغیب کنند. دوستیابی یکی از مهم‌ترین موضوعات در فرآیند اجتماعی است که به ویژه در دوران دبستان از اهمیت بسیاری برخوردار است. بسیاری از کودکان در این مرحله از رشد ذهنی و شخصیتی خود درگفتگو و آغاز روابط دوستانه و برقراری ارتباط با هم سن و سالانشان به مشکل برمی‌خورند. این وضعیت اگر بسیار شدید و کنترل نشده باشد ممکن است نیازمند مداخله‌ی روان‌درمانگر باشد و نگرانی‌هایی را برای والدین به وجود بیاورد.

اما در بیشتر موارد این موضوع به دلیل عدم آموزش کافی توسط والدین اتفاق می‌افتد. برای آموزش مهارت دوستیابی می‌توان از روانشناسان و متخصصان مربوطه کمک گرفت. همیشه آموزش و یادگیری مهم‌ترین اصل مهارت‌یابی بوده است. در خصوص کودکان بحث آموزش از اهمیت بیشتری برخوردار است به این دلیل که توانایی یادگیری در کودکان بسیار بالاست و یکی از این مهارت‌ها مهارت دوستیابی است. دوستیابی مهارتی است که باید در سنین پایین به کودکان آموخته شود. آموزش این مهارت در موفقیت تحصیلی و همین‌طور زندگی آینده‌ی کودک نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کند. بنابراین با آموزش مهارت دوستیابی به کودکان مهارت‌های زندگی در اجتماع را آموزش می‌دهیم و به موفقیت آن‌ها کمک می‌کنیم.

رابطه‌ی دوستانه رابطه‌ای دوطرفه است که مصاحبت، مشارکت، درک احساسات و افکار یکدیگر را به هنگام نیاز در برمی‌گیرد. دوستان صمیمی در شرایط فشار و موقعیت‌های استرس‌زا از یکدیگر محافظت می‌کنند. روابط دوستانه عزت نفس و اعتماد بنفس فرد را بالا می‌برد و اضطراب و افسردگی را کاهش می‌دهد. کودکانی که توانایی برقراری روابط اجتماعی را ندارند و از مهارت دوست‌یابی برخوردار نیستند از تنهایی رنج می‌برند و به لحاظ اجتماعی بی‌تجربه هستند. دکتر پالینی و همکارانش معتقدند دوستی‌ها و کیفیت روابط میان فردی با پیشرفت مهارت‌های اجتماعی و تعدیل هیجانات همبستگی قوی دارند. همچنین آموزش مستقیم مهارت‌های دوست‌یابی به کودکان سبب افزایش کیفیت دوستی در میان آنان می‌شود و آموزش از طریق والدین به اندازه آموزش مستقیم در افزایش کیفیت دوستی در آنان اثر بخش نیست. طبق عقیده‌ی روانشناسان احساس بی‌ارزشی عمیق یا فقدان عزت نفس ریشه‌ی بسیاری از ناهنجاری‌هاست که در میان افراد دیده می‌شود. عزت نفس قضاوت و نگرش فرد از ارزش‌های خود است که به صورت پیوسته و مداوم بیان می‌دارد. دانش آموزانی که عزت نفس بالاتری دارند درتکالیف مدرسه و پیشرفت تحصیلی موفق‌تر هستند و در اجتماع و مدرسه روابط میان فردی موفق‌تری تجربه خواهند کرد. بنابراین یکی از راه‌های افزایش پیشرفت تحصیلی افزایش عزت نفس است. دانش آموزانی که عزت نفس پایینی دارند تصویری نا‌امید و منزوی از خود نشان می‌دهند و در مدرسه تمایل دارند در حاشیه باشند.

اگر کودکتان درمدرسه برای ایجاد نگهداری از یک رابطه‌ی دوستانه دچار مشکل است بکوشید علت آن را کشف کنید. آیا کودک شما آن قدر حساس است که خیلی زود احساساتش جریحه دار می‌شود و دوستانش را از دست می‌دهد؟ گاه کودک ساکت است و نسبت به ارتباط با دیگران بی‌تفاوت است. گاه کودک رفتاری تهاجمی دارد به همین دلیل کودکان دیگر نمی‌خواهند با او وارد ارتباط شوند. ببینید آیا از مهارت‌های اجتماعی کافی برخوردار است؟ آیا مهارت‌های لازم برای یک دوست با وفا بودن را دارد یا خیر؟ به هر حال در اولین قدم باید در جستجوی علت این مشکل باشید تا پس از آن بتوانید به دنبال راه‌حلی برای برطرف کردن آن باشید.

به دلیل اینکه سنین مدرسه به خصوص اوایل سال‌های مدرسه بهترین سن برای رشد فردی و اجتماعی کودک است والدین باید با آغاز دوران تحصیل و حتی قبل از رسیدن به سن مدرسه یک سری از آموزش‌های اولیه را به کودک داده باشند و کودک آمادگی اولیه را در این زمینه به دست آورده باشد. فرایند دوست‌یابی از سنین خردسالی آغاز می‌شود. در نتیجه هر چه زودتر کودک با این مهارت آشنا شود در سنین مدرسه با مشکلات کمتری روبرو خواهد شد و از آن‌جایی که این مهارت‌ها نیاز به تخصص و آموزش دارند والدین باید از قبل خودشان این مهارت‌ها را به کمک مشاورین روانشناس آموخته باشند تا بتوانند بهترین روش را برای کودک خود پیاده کنند تا کودک روابط خوب و سالمی در مدرسه داشته باشد و از مدرسه رفتن خوشحال باشد.

کودکان معمولاً به لحاظ مهارت اجتماعی به دو دسته تقسیم می‌شوند: کودکی که به مهد کودک رفته است و تجربه‌ی دوستی و سازگاری با محیطی خارج از محیط خانه را داشته است با کودکی که در کنار اعضای خانواده بزرگ شده و ارتباطات اجتماعی محدودی داشته است با هم متفاوتند. این کودکان مفهوم مشارکت و همراهی با دیگران را کمتر از بقیه یاد گرفته‌اند. بنابراین لازم است مربیان و معلمان این موضوعات را مدنظر قرار دهند. کودکان تا سنین پیش از دبستان دوستی‌های گوناگونی را درمحیط‌های مختلف تجربه می‌کنند. دوستی‌هایی که بی‌ثبات هستند و لزوماً بر پایه‌ی هدف مشخصی بنا نشده‌اند. نکته‌ی قابل توجه والدین و مربیان اینکه لازم است اهداف برقراری روابط دوستانه را به کودکان آموزش دهند تا بتوانند درک درستی از شکل‌گیری این روابط داشته باشند. این آموزش‌ها به تنهایی در مدرسه چندان اثر بخش نیست. به همین دلیل همکاری خانواده‌ها نیز در این راه لازم و ضروری است. به عنوان مثال برای کودکی که در محیط ساکت و آرام است لازم است از خانواده درخواست شود که تا با وی صحبت کنند که در محیط خانه با صدای بلندتری صحبت کند و روابطش را با افراد خانواده گسترش دهد. والدین می‌توانند از طریق پرسش‌هایی نظیر اینکه  « روزش را در مدرسه چگونه سپری کرده است »یا « زنگ تفریح را به چه کاری مشغول بوده است »  به حرف زدن وادار کنند. والدین در شرایطی می‌توانند در این جهت به پرسنل مدرسه و کودک کمک کنند که خود نیز در این زمینه آموزش‌های لازم را دیده باشند. این کار از طریق مطالعه یا شرکت درکارگاه‌های آموزشی و استفاده از تجربه و تخصص متخصصان و مشاوران انجام می‌شود و نکته‌ی مهم دیگر اینکه والدین باید روش‌های آموزش دیده را به درستی و از سن مناسب شروع کنند تا به نتیجه دلخواه برسند. پس از ورود کودک به محیط مدرسه کودک وارد اجتماعی می‌شود که والدین در آن حضور ندارند در این مرحله معلمین و مربیان نقش پررنگی ایفا می‌کنند.

راهکارهایی جهت آموزش مهارت دوست‌یابی در مدرسه وجود دارد. اما نکته‌ی حائز اهمیت اینجاست که این راهکارها کلی هستند. هر کودک ویژگی‌های خاص و منحصر به فرد خود را دارد که متناسب با آن‌ها باید نوع آموزش این مهارت‌ها را به کودک انتخاب کرد. مهارت دوست‌یابی از مهارت‌های مهم زندگی است و فراگیری آن برای کودکان از اهمیت بسیاری برخوردار است.

به کودک یاد بدهید برای شروع دوستی در مدرسه سراغ دانش‌آموزی برود که مثل خودش تنهاست و بعد از سلام و معرفی به او بگوید که « میخوای با من دوست بشی؟» و سپس به کودک یاد بدهید که با رعایت چه نکاتی می‌تواند رابطه‌ی دوستانه‌ی خود را تدام ببخشد.

به کودک آموزش دهید که بتواند به راحتی سلام و احوالپرسی کند و بدون استرس خودش را معرفی کند و برای ادامه گفتگو از طرف مقابل بخواهد که خودش را معرفی کند. کودکان از همان سنین پایین باید فرایند اجتماعی شدن را بیاموزند و یاد بگیرند که با دیگران صحبت کنند.

زمانی که شما در حال خوش‌آمدگویی به مردم، گفتگوی تلفنی، خرید، بازی یا انجام هر کار دیگری با مردم هستید الگوی رفتار اجتماعی را به کودک نشان می‌دهید. اگر خجالتی هستید کودک شما خجالتی بودن را از شما تقلید می‌کند و بنابراین شاید لازم شود که این مشخصه‌ی اخلاقی خودتان را تغییر دهید. حتی بسیاری از مهارت‌های اجتماعی دیگر هستند که والدین به صورت کاملاً ناخوداگاه درحال آموختن آن‌ها به فرزندان خود هستند حتی اگر ترجیح دهند آن‌ها را یاد نگیرند.

به کودک یاد بدهید به سمت گروه‌های دوستانه‌ای که مشغول بازی هستند برود و ضمن معرفی خود از آن‌ها اجازه بگیرد که در بازی‌شان شرکت کند. معمولاً کودکان در این مورد از اضافه شدن عضو جدید به گروه‌شان استقبال می‌کنند.

کودک را در جمع و مقابل مردم انگشت نما نکنید. از جملاتی مانند « نمیتونی به داییت سلام کنی ؟» بپرهیزید. به کودک برچسب نزنید. توصیف کودک‌تان به عنوان فردی خجالتی، سرد، ساکت، تنها و امثالهم روشی اشتباست.

به او یاد بدهید که دوستان خوب با یکدیگر شریک می‌شوند و نوبت را رعایت می‌کنند. به حرف یکدیگر گوش می‌کنند و باهم دعوا نمی‌کنند و بچه‌های دیگر را مسخره نمی‌کنند و از او بخواهید دوستانی با همچین ویژگی‌هایی پیدا کند.

می‌توانید با نمایش فیلم و کارتون‌هایی با مضمون دوست‌یابی اهمیت این موضوع و ویژگی‌های یک دوست خوب را برای کودک شرح دهید. حتی می‌توان با انجام بازی‌های دو نفره یا نمایش‌های عروسکی این موضوع را به وی منتقل کرد.

قبل از هر چیز باید با کودک رو در رو و با برقراری تماس چشمی در رابطه با اینکه چرا هیچ دوستی ندارد سوال بپرسید و جویای علت شوید.کودک در بیشتر اوقات برای این پرسش جوابی ندارد و ما به نتیجه دلخواهی نمی‌رسیم اما هدف از این پرسش این است که اولاً کودک به موضوع فکرکند و دوماً اینکه ما تماس چشمی را که اولین بخش ارتباط است را آموزش بدهیم.

به منظور شناخت نقاط ضعف ارتباطی کودکتان از او بخواهید دوستش را به بهانه‌ای به منزل دعوت کند و با او مشغول بازی شود. هدف شما از این کار زیر نظر گرفتن رفتارها و چگونگی ارتباطات فرزندتان است. ممکن است در همین ارتباطات متوجه شوید کودکتان خودخواه، ریاست طلب یا نابردبار است و مشکلات رفتاری از این دست دارد و پس از مشاهده‌ی این مشکلات از طریق قصه‌گویی یا فیلم‌هایی با محتوای مرتبط می‌توان در جهت بهبود مشکلات ارتباطی‌اش گام برداشت.

اگر کودک شما هنوز در مهد کودک یا پیش دبستانی نیست به یک گروه بازی بپیوندید و به طور مرتب به پارک بروید. قرار ملاقات‌های زیادی بگذارید. با دوستان صمیمی کودکتان قرار بازی در خانه بگذارید و آن‌ها را به خانه دعوت کنید. به آن‌ها فرصت دهید که همدیگر را بهتر بشناسید و در کنار یکدیگر تفریح و سرگرمی داشته باشند همه‌ی آموزش‌های دنیا واقعاً موثر واقع نمی‌شوند مگر اینکه کودک شما آنچه را که یاد گرفته است واقعاً تمرین کند.

به همدردی با فرزندتان بپردازید اما سخت نگیرید. یافتن دوست صمیمی ممکن است طولانی مدت باشد و فراز و نشیب‌های زیادی داشته باشد و ناامیدی نیز بخشی از فرایند دوست‌یابی محسوب می‌شود. تمام کودکان در طی این فرایند ناامیدی را تجربه می‌کنند. والدین می‌توانند با گوش دادن و به رسمیت شناختن احساس کودکشان به حمایت از آن‌ها بپردازند. در مود نگرانی‌های خود می‌توانید با آموزگار، مشاور و افراد متخصص مشورت کنید. یادتان باشید برای حل مشکل از افراد خبره کمک بگیرید.

جو فراست در زمینه‌ی آموزش دوست‌یابی به کودکان معتقد است کودکان از سن حدوداً ۴ سالگی متوجه می‌شوند که دیگران هم احساساتی مشابه آن‌ها را تجربه می‌کنند. بنابراین با بچه‌های دیگر با ملایمت بیشتری رفتار می‌کنند و با مشارکت و همراهی بیشتری با آن‌ها بازی می‌کنند. اما اگر کودک در تعامل اجتماعی با دیگر همسالان دچار مشکل است و همچنان نمی‌تواند دوست پیدا کند این موارد را دنبال کنید.

هر زمان کودک توانست با یکی از همکلاسی‌هایش وارد رابطه دوستی شود از کلمات تحسین آمیز استفاده کنید و از این کار کودک استقبال کنید به این ترتیب او تشویق می‌شود که در این زمینه بیشتر تلاش کند. یادتان باشد هر روز در مورد ارتباط او با دوستش بپرسید.

 

همان طور که بیان شد آموزش مهارت دوست‌یابی در کودکان در زندگی نقش مهمی ایفا می‌کند. حتماً در اطراف خود افرادی را دیده‌اید که علیرغم بسیاری از موقعیت‌های موفقیت آمیز تحصیلی، شغلی، مالی احساس خوشبختی و شادی نمی‌کنند، زیرا در برقراری ارتباط مناسب با دیگران دچار مشکل هستند. یکی از عواملی که مانع موفقیت در دوست‌یابی در کودکان می‌شود پرخاشگری کودک است. این عامل مانع از برقراری ارتباط با هم سن و سالانش می‌شود و نمی‌تواند از حضور در جمع دوستان لذت ببرند. این دسته از کودکان برای حل مشکلات خود نیاز به مداخله روانشناسانه دارند تا با بهره‌گیری از اصول درست علمی و کاربردی به حل مشکل پرداخته شود.