با نوجوان پرخاشگر چه کنیم؟!

مجله موفقیت ایلیاد - عبور از دوران نوجوانی اندکی سخت به نظر می‌رسد. ایجاد تغییرات فیزیکی و احساسی در مدت زمانی کوتاه همزمان با تغییرات هورمونی و احساسی ممکن است در برخی نوجوانان علائمی از پرخاشگری را منجر شود که نیازمند آگاهی از این تغییرات و آموزش نحوه‌ی کنار آمدن با آن‌ها هم به عنوان یک نوجوان و هم به عنوان والدین هستیم. نوجوان در این مرحله‌ی خاص از زندگی برقراری ارتباط با اطرافیان را فرا گرفته و به کشف و شناخت خود و جهان اطراف می‌پردازد. فراگیری منطبق ساختن خود با تغییرات پیش آمده گاه سبب ایجاد خشم و بروز برخی رفتارهای تهاجمی در وی می‌شود و آگاهی از دلایل بروز این گونه از رفتارهای خشونت‌آمیز به والدین، معلمان و خود نوجوان جهت تعدیل اینگونه رفتارها بسیار کمک می‌کند. در واقع می‌توان گفت پرخاشگری در نوجوانان بخشی کاملاً طبیعی از رشد فردی وی به شمار می‌رود اما بروز رفتارهای پرخاشگرانه به صورت مداوم و در طولانی مدت مسلماً مشکلات بسیاری را برای فرد و خانواده ایجاد خواهد کرد. نوجوانانی که در یکی از پر فراز و نشیب‌ترین مراحل زندگی خود به لحاظ رشد جسمی، جنسی و روانی قرار دارند و در این مرحله با بحران مواجه‌اند بدون حضور و کمک موثر والدین قادر به عبور موفقیت‌آمیز از این دوران نخواهند بود، بنابراین روانشناسان بر شیوه‌های صحیح درمان پرخاشگری و نحوه‌ی درست برقراری ارتباط با آنان جهت برخورداری از جوانانی سالم در آینده تأکید بسیار دارند.
 آیا شما به عنوان یک پدر و یا مادر علت بروز رفتارهای پرخاشگرانه در نوجوان خود را می‌دانید؟ آیا با روش‌های صحیح برخورد با اینگونه رفتارها آشنا هستید؟ این مقاله به بیان تعریفی درست از پرخاشگری در نوجوانان و بررسی دلایل بروز رفتارهای تهاجمی در آنان و شیوه‌های صحیح مقابله با اینگونه رفتارها می‌پردازد. با ما همراه باشید!
نوجوانی عبور از مرحله‌ی کودکی به دوران جوانی و بزرگسالی است. دو دنیای کاملاً متفاوت که در آن نه کودک محسوب می‌شوی و نه بزرگسال. بنابراین با چالش‌ها و ویژگی‌های خاصی همراه است که این دوره از زندگی را نسبت به سایر دوران‌های دیگر زندگی حساس‌تر می‌کند. نوجوان در این مرحله به دنبال یافتن نقش خود در اجتماع، همزمان با تغییرات فیزیکی در نتیجه تغییرات هورمونی، به نوعی سردرگمی و عدم اطمینان را تجربه می‌کند که تمام این عوامل زمینه ساز بروز برخی رفتارهای توأم با پرخاش در وی می‌شوند.
مسئله‌ی قابل تأمل در اینجا بررسی تعریف پرخاشگری و تفاوت آن با خشونت می‌باشد. به نظر روانشناسان پرخاشگری نوعی رفتار آگاهانه است که هدف از آن بیان اعتراض به موضوعی است که به صورت شیوه‌های کلامی، ارتباطی و یا فیزیکی بروز می‌نماید و در نوجوان طبیعی به نظر می‌رسد. اما خشونت رفتاری مضر به شمار می‌رود که با آسیب‌های جسمی همراه است. خشونت تنها به نوجوان اختصاص نداشته و می‌تواند به بروز رفتارهای تهاجمی و حتی جرم و جنایت بیانجامد. بنابراین با آگاهی از تعریف درست پرخاشگری در نوجوان و تفاوت آن با خشونت می‌توان واکنش‌ها و برخوردارهای مناسب‌تری را اعمال نمود.

تغییرات فیزیکی به دلیل تغییر در سطح هورمون‌ها در دختران و پسران یکی از اولین دلایل بروز حالت خشم و سردرگمی در آنان می‌باشد. گاه پذیرش این تغییرات برای نوجوان کمی سخت است و زمانی که با آنان مواجه می‌شود بدلیل احساس عدم اطمینان از اینکه چه چیزی در حال وقوع است خشمگین می‌شود.  
فشار در گروه هم سن و سالان نیز مشکلی است که یک نوجوان را درگیر خود می‌کند. احساس عدم پذیرش در گروه‌های هم سن و سال برای یک نوجوان دردناک است و وی را به بروز رفتارهای توأم با خشم وا می‌دارد، تکالیف درسی زیاد و کلاس‌های فوق برنامه و مسائلی از این دست نیز زمینه ایجاد خشم در آنان را فراهم می‌سازد.  
وجود ارتباط نامناسب و غیر موثر با معلمین و والدین و عدم توانایی در برآورده سازی خواسته‌های آنان، تلاش جهت کشف تفاوت‌ها و بروز و پیدایش نیازهای جنسی، شیوه‌های نادرست خانواده جهت برآورده ساختن نیازهای نوجوان، وجود محیط پیرامون، فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی، وجود الگوهای نامناسب، برخورد اشتباه با رفتارهای پرخاشگرانه‌ی نوجوان، مقایسه‌ی وی با دوستان و سایر همسالان، عدم درک و پذیرش تفاوت‌های اجتماعی و اقتصادی خانواده، مشکلات ناشی از کمبود عزت نفس و اعتماد بنفس در آنان، برخی اختلالات روانی و مشکلات پزشکی و یا اختلالات مرتبط با یادگیری از دیگر مواردی به شمار می‌روند که می‌توانند زمینه ساز بروز خشم در نوجوانان باشند.

فرزند شما اکنون در برابر خواسته‌های شما از خود رفتارهای متعارض نشان می‌دهد! خب، این تا حدی طبیعی است. اما در چه صورت باید نگران پرخاشگری نوجوان بود؟ چه شرایطی در نوجوان خارج از حالت نرمال به شمار می‌رود و نیازمند توجه ویژه می‌باشد؟
ـ تغییر ظاهر و توجه به مد در این سن طبیعی است اما ظواهر غیر متعارف توأم با آسیب‌های جسمی و روانی هشدار دهنده می‌باشند.
ـ احساس استقلال طلبی در نوجوان از ویژگی‌های معمول و پسندیده‌ای است که آنان را جهت متقاعد ساختن اطرافیان به بحث می‌کشاند، اما اگر این روند به مشاجره، خشونت، ترک منزل و مدرسه، قانون شکنی و رفتارهای ناهنجار بیانجامد هشدار دهنده خواهد بود.
ـ نوسانات خلقی به دلیل تغییرات هورمونی نیز طبیعی است اما اضطراب شدید، مشکلات خواب، افت تحصیلی، افسردگی و یا بروز رفتارهای خطر آفرین هشدار دهنده خواهند بود.
ـ استفاده از مواد مخدر، روانگردان و الکل در این سن به هر حالت هشدار دهنده می‌باشد.
ـ تمایل به وقت گذاشتن با دوستن و تحت تأثیر آنان قرار گرفتن در این سن طبیعی است، اما تغییر یکباره گروه دوستان، ترس از مدرسه، سرپیچی از قوانین، میل به تنهایی و انزوا طلبی، عدم ترس از عواقب رفتارهای بد هشدار دهنده می‌باشند.

مسلماً هیچ کس به اندازه‌ی والدین درمدیریت و کنترل خشم، پرخاشگری و استرس نوجوان موثر نخواهد بود چرا که آنان به شرایط خانوادگی و تحصیلی فرزند خود کاملاً آگاهند و از شناخت کافی در این زمینه برخوردارند. با این حال آگاهی از برخی مهارت‌ها و راهکارهای علمی و مورد تأیید روانشناسان نیز در این میان بسیار کمک کننده خواهد بود.
ـ پرخاشگری نوجوان در برخی مواقع ناشی از محیط نابسامان و آشفته خانواده و روابط نادرست میان اعضای خانواده می‌باشد. فشارهای تحصیلی، بیماری‌هایی با منشأ روانی، برخی محرک‌های اجتماعی، استرس‌ها و اضطراب‌ها و ... همگی در پیدایش رفتارهای توأم با خشم در نوجوان موثرند. بنابراین بد نیست زمان‌هایی را بدون قضاوت، بدون نصیحت به شنیدن درد و دل‌های فرزند خود اختصاص دهید. اجازه دهید وی خود را در محیطی امن و آرام تخلیه کند و فشارهای روانی خود را به صورتی سازنده رها سازد.  
ـ برخورد و واکنش ما در زمان عصبانیت نوجوان بسیار مهم است. پاسخ همراه با فریاد و پرخاش والدین تنها التهاب و تشنج اوضاع را بیشتر خواهد کرد. در این شرایط لحنی آرام و بدون انتقاد، نگاهی مهربان و نوازشگر به نوجوان این پیام را القا می‌کند که نه تنها با وی خصومتی ندارید که همراه او و مشکلاتش هستید. ممکن است پرخاشگری نوجوان شما به دلیل افسردگی یا محرکی محیطی باشد، در پیدا کردن علت آن هوشیار بوده و برای رفع آن اقدام کنید.
ـ نوجوان سرشار از انرژی است و در دورن با خود درکشمکش‌های فراوانی رو بروست. به دنبال یافتن راهی موثر جهت آزاد سازی این انرژی بوده و گاه آن را به صورت نامناسب بروز می‌دهد. آن را در مسیر درست تخلیه‌ی این انرژی قرار دهید تا آن را به صورت خشم بروز ندهد. ایجاد برنامه‌های تفریحی و ورزشی راهکارهای مناسبی برای این منظور می‌باشند.
ـ این دوره زمان مناسبی جهت کنترل کردن و امر و نهی به نوجوان نمی‌باشد. شاید این چنین رفتارها در لحظه تأثیرگذار باشد اما مسکنی است که در دراز مدت بیش از پیش پرخاشگری نوجوان را برمی‌انگیزد و به نوعی نتیجه عکس می‌دهد. تلاش کنید برای نوجوان خود یک حامی باشید که از دور بر وی نظارت دارد و به صورت غیر مستقیم آن را کنترل می‌نماید.
ـ نگرانی از آینده فرزندان از سمت والدین کاملاً قابل درک است و همین عامل آنان را به راهنمایی در جنبه‌های مختلف زندگی وا می‌دارد. اما یادتان باشد نصیحت در این سن از جمله علل پرخاشگری در دختران و پسران نوجوان می‌باشد. استقلال طلبی از خصوصیات بارز دوران نوجوانی است که با نصیحت توسط والدین کاملاً در تعارض است. وی با شنیدن نصیحت از پدر و مادر احساس می‌کند حس استقلال‌طلبی از وی سلب شده است. راهنمایی‌های والدین اصولی‌تر صورت می‌پذیرد اگر با جملاتی نظیر: به نظر من اگر اینطور باشد بهتر است... ولی تو دیگر بزرگ شده‌ای و تصمیم با خودت است ..
شروع و پایان پذیرد. بدین ترتیب وی با آرامش و اعتماد بنفس بیشتری با شما همراه خواهد شد.
ـ یک نوجوان به عنوان یک انسان در طول روز با مسائل گوناگونی مواجه می‌شود که برای هر یک باید به درستی تصمیم‌گیری نماید. انجام یک پروژه‌ی انفرادی یا گروهی، برخورد با همسالان، عدم توانایی در کسب نمرات خوب در مدرسه و ... از جمله مسائلی است که احتمالاً نوجوان شما در طول روز با آن برخورد می‌کند. حال اگر نتواند به درستی با آنان مواجه شود و از عهده هر یک برآید دچار ناکامی خواهد شد که به بروز احساسات توأم با خشم می‌انجامد. آموختن مهارت حل مسئله به نوجوان شیوه‌ای درست جهت پیشگیری و مقابله با پرخاشگری در نوجوان به شمار می‌رود. در این شرایط بدون هیچ گونه شماتت و سرزنش راه‌های بالقوه را با یکدیگر شناسایی کنید و هر یک را بررسی نمایید تا وی به تدریج با این مهارت آشنا شود.