مهارت تصمیم‌گیری و نقش آن در زندگی

مجله موفقیت ایلیاد - یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی که هر فرد در موقعیت‌های مختلف زندگی به آن نیازمند است و در واقع به عنوان یکی از مهم‌ترین و کاربردی‌ترین مهارت‌های زندگی شناخته می‌شود مهارت تصمیم‌گیری است. مهارت تصمیم‌گیری از این جهت دارای اهمیت است که گاه یک تصمیم اشتباه در زندگی می‌تواند تمام ابعاد زندگی زندگی انسان را تحت‌الشعاع قرار دهد. سازمان جهانی بهداشت بهترین زمان آموزش این مهارت و دیگر مهارت‌های زندگی را دوران کودکی می‌داند، زیرا کودکان در این سن در برابر مسائل جدی انعطاف‌پذیری و سرعت یادگیری بیشتری دارند. همچنین ورود به مدرسه فرصت بسیار خوبی جهت آزمون و خطای این مهارت‌هاست و در واقع تمرینی است برای تصمیم‌گیری‌های بزرگتر درآینده.

در واقع کودکان با رشد شناختی و ورود به عرصه‌های اجتماعی خیلی زود متوجه این مسئله می‌شوند که زندگی مجموعه‌ای است از مسائل و چالش‌های مختلف از مسائل ساده و ابتدایی تا برقراری ارتباط با هم سن و سالان و حتی طرز پوشش در محیط‌های اجتماعی که در واقع همه‌ی این مسائل او را با مفهومی به نام انتخاب آشنا می‌کند. با گذشت زمان کودک می‌آموزد که باید فکر کند و پس از کمی سبک و سنگین کردن دست به انتخاب بزند. بنابراین بستر آموزش مهارت تصمیم‌گیری و بسیاری از مهارت‌های مهم زندگی در دوران کودکی باید فراهم شود تا با گذشت زمان در وجود کودک نهادینه شود.

در این مقاله به بررسی ابعاد مختلف مهارت تصمیم‌گیری و اهمیت و نقش آن در زندگی فردی و اجتماعی می‌پردازیم.

تصمیم‌گیری از جمله مهم‌ترین مهارت‌های زندگی است که مسیر و هدف زندگی انسان را مشخص می‌کند. در واقع موفقیت و پیشرفت‌های ما در نتیجه‌ی تصمیم‌گیری‌های خوب و شکست‌ها و سرخوردگی‌ها در نتیجه‌ی انتخاب ها و تصمیم‌گیری‌های نادرست اتفاق می‌افتد. مهارت تصمیم‌گیری به زبان ساده انتخاب بهترین راه‌حل از میان تمام راه‌حل‌های موجود است. این مهارت در واقع بخشی از مهارت حل مسئله است که شامل بررسی و پیش‌بینی پیامدها و نتایج راه‌حل‌های موجود و مقایسه‌ی آن‌ها با یکدیگر است.

انسان‌ها تقریباً در تمام طول زندگی خود و در تمام حوزه‌ها مانند مسائل شغلی، مالی، عاطفی و .... در شرایط تصمیم‌گیری قرار می‌گیرند و در بسیاری از اوقات در هنگام تصمیم‌گیری‌ها با چالش‌هایی روبرو می‌شوند که کار تصمیم‌گیری را سخت‌تر می‌کند. مثلاً همیشه مقداری گزینه وجود دارد که فرد را برای انتخاب بهترین آن‌ها مردد می‌کند و از آن‌جایی که تصمیم‌گیری‌ها و انتخاب‌های ما مسئولیت‌هایی در پی دارند فکر و ذهن فرد تصمیم‌گیرنده را درگیر می‌کند. گاه ذهن در انتخاب بهترین راه‌حل دچار خطای شناختی می‌شود حتی در برخی اوقات فرد تصمیمی را اتخاذ می‌کند و برخلاف آن عمل می‌کند. چه عواملی سبب می‌شود که گاه نتوانیم به درستی تصمیم‌گیری کنیم؟ اغلب افراد در شرایط حساس و بحرانی اعتماد‌ بنفس خود را از دست می‌دهند و یا به دلیل تصمیمات اشتباه قبلی خود را قابل اعتماد نمی‌دانند، همین امر سبب ایجاد شک و تردید در فرد می‌شود و فرد قدرت تصمیم‌گیری را از دست می‌دهد. در این شرایط مشاوره‌ی روانشناسی درجهت برخورد واقع‌بینانه‌تر با مسائل به شما کمک بسیاری خواهد کرد.

در این نوع تصمیم‌گیری‌ها تنها عواطف و احساسات و هیجانات ما تعیین‌کننده هستند. در واقع افراد در این شرایط فقط به حرف دلشان گوش می‌کنند. در این نوع تصمیم‌گیری آینده‌نگری بی‌معناست و مسلماً این نوع تصمیم‌گیری بدون مشکل و عواقب نخواهد بود.

گاه افراد زمانی که در شرایط تصمیم‌گیری قرار می‌گیرند دچار اضطراب می‌شوند. شرایط ایجاد شده به قدری نفس‌گیر و غیر قابل تحمل می‌شود که قدرت تصمیم‌گیری را از فرد می‌گیرد. اغلب، افراد در این شرایط تنها برای اینکه به سرعت از این شرایط تنش‌زا و فشار رها شوند بدون تفکر و بدون سنجیدن شرایط گزینه‌ای را انتخاب می‌کنند. در واقع انتخابی که فرد در این شرایط انجام می‌دهد تنها به منظور فرار از شرایط پیش رو است که مسلماً چنین انتخابی نتیجه روشنی در پی ندارد.

تکانه به معنی هیجان زودگذر و شدید که فرد را به کاری وا می‌دارد. در تصمیم‌گیری تکانه‌ای فرد سریع و بدون فکر تصمیم می‌گیرد. تصمیم‌گیری‌هایی که با گذشت زمان حتی خود فرد را نیز دچار حیرت می‌کند. این روش یکی ازخطرناک‌ترین سبک‌های تصمیم‌گیری است که عواقب و پیامدهای ناخوشایندی برای فرد و اطرافیانش در پی خواهد داشت.

این نوع تصمیم‌گیری براساس انتظارات دیگران از فرد تحقق می‌یابد. این افراد خواسته‌های خود را نادیده می‌گیرند و به دیگران این اجازه را می‌دهند که برای آن‌ها تصمیم بگیرند این افراد از کمبود اعتماد بنفس رنج می‌برند و از اعتماد بنفس کافی برای روبرو شدن با چالش‌ها و مسئولیت‌های زندگی برخوردار نیستند.

این نوع تصمیم‌گیری ویژه‌ی افرادی است که برای خود قدرت و امکان تصمیم‌گیری قائل نیستند در واقع اصلاً به فکرشان هم نمی‌رسد که خودشان هم دارای قدرت و توانایی فکر و انتخاب هستند. این افراد همه چیز را به قضا و قدر می‌سپارند و به شانس اعتقاد دارند. در واقع در باور این افراد همه‌ی شکست‌ها و موفقیت‌های افراد وابسته به شانس و بخت و اقبال است.

این روش تصمیم‌گیری سالم‌ترین و بهترین روش تصمیم‌گیری است. زیرا فرد براساس فکر و منطق عمل می‌کند. انتخاب‌ها براساس ارزش‌ها و دانش تصمیم‌گیرنده اتخاذ می‌شود. فرد در این شرایط تمام اطلاعات را لحاظ می‌کند، همه جوانب را می‌سنجد و به پیامدهای احتمالی انتخابش فکر می‌کند و آگاهانه تصیم می‌گیرد.

فرایند تصمیم‌گیری شامل مراحل زیر است:
ـ تشخیص صورت مسئله
ـ جمع‌آوری اطلاعات
ـ یافتن تمام گزینه‌های موجود و مناسب
ـ ارزیابی و تحلیل گزینه‌های مختلف
ـ انتخاب بهترین گزینه از میان گزینه‌های موجود

 

  همان‌طور که عنوان شد بهترین نوع تصمیم‌گیری، تصمیم‌گیری منطقی است که براساس تفکر صورت می‌گیرد. اما گاه به دلیل تصمیم‌گیری‌ها و انتخاب‌های اشتباه در گذشته دچار عدم اعتماد بنفس در این مسیر می‌شوند. مثبت‌اندیشی و پرهیز از افکار منفی و اعتماد به توانایی‌های فردی این امکان را به فرد می‌دهد که بتواند در شرایط خاص از بین تمام گزینه‌های ممکن بهترین گزینه را انتخاب کند. مسلماً فرآیند تصمیم‌گیری زمان‌بر و نیازمند صرف انرژی است. از طرفی هر انتخاب می‌تواند تبعات مثبت یا منفی زیادی در پی داشته باشد. گاه ما در جریان تبعات مثبت یا منفی هر انتخاب هستیم که در این صورت باید هوشمندانه تصمیم بگیریم و هر انتخاب را با دقت مورد بررسی قرار دهیم و گاه ممکن است در جریان عواقب هر انتخاب نباشیم که در این حالت لازم است در مورد آن با افراد اگاه به مشورت بپردازیم و باجمع‌آوری اطلاعات وکاملاً آگاهانه به انتخاب بهترین راه حل بپردازیم. زیرا همان‌گونه که در ابتدای بحث عنوان شد تصمیم‌هایمان در زندگی مسیر و جهت زندگی ما و اطرافیان ما را تعیین می‌کند. بنابراین از اهمیت بسیاری برخوردارند و یک انتخاب اشتباه می‌تواند عواقب بسیار ناخوشایندی درپی داشته باشد.

 

بنابراین جهت تقویت مهارت تصمیم‌گیری در خود در وهله‌ی اول بهتر است ابتدا با افراد آگاه متخصص و با تجربه مشورت کنیم. آگاهی و دانش خود را ازمسائل اطراف بالا برده و دیدگاهمان را نسبت به جهان پیرامون واقع‌بینانه‌ترکنیم. با حفظ و افزایش اعتماد بنفس به دیگران این اجازه را ندهیم که به جای ما تصمیم بگیرند و شجاعت و شهامت تصمیم‌گیری و قبول مسئولیت و عواقب آن را در خود تقویت کنیم. در واقع هدف‌گزاری در زندگی سبب تقویت این مهارت در زندگی می‌شود. افرادی که برای زندگی خود اهداف کوتاه مدت و بلند مدت تعیین می‌کنند بهتر از سایرین تصمیم‌گیری می‌کنند.

مسلماً در زمان تصمیم‌گیری هر قدر با گزینه‌های بیشتری روبرو باشیم تصمیم‌گیری کار سخت‌تری می‌شود. بنابراین بهتر است در همان ابتدای کار گزینه‌های پیش‌رو را محدود کنیم و در واقع از بین بهترین گزینه‌ها انتخاب کنیم. گزینه‌های بیشتر می‌تواند منجر به پشیمانی‌های بیشتر در آینده شود. محدود کردن گزینه‌ها سبب آرامش خاطر بیشتر می‌شود. گاهی اوقات باید تسلیم شد وگاه باید قاطع بود. در تصمیم‌گیری‌های گروهی اگر هیچکس موضع ثابتی نمی‌گیرد شما مسئولیت را به عهده بگیرید. زیرا در غیر این‌صورت تنها زمان ارزشمند خود را صرف متقاعد کردن دیگران هدر می‌دهید.

یادمان باشد بزرگترین مانع تصمیم‌گیری درست این است که خودتان را به خاطر اشتباهات گذشته سرزنش کنید. زندگی کردن با تشویش و پشیمانی بابت تصمیمات اشتباه گذشته به توانایی تصمیم‌گیری سریع و موثر شما در آینده آسیب می‌رساند. بنابراین به جای تمرکز بر روی اشتباهات گذشته قاطعانه تصمیم بگیرید و هنگامی که تصمیم‌تان را به سامان رساندید دیگر به گذشته فکر نکنید.