تأثیر فضای مجازی بر سلامت روان

مجله موفیت ایلیاد - افزایش استفاده از اینترنت و فضای مجازی سبب افزایش ارتباطات اجتماعی و روابط بین فردی شده است، اما وابستگی به این فضاها اثرات منفی بسیاری بر سلامت روان ما برجای می‌گذارد. این روزها گوشی‌های هوشمند و تبلت وسیله‌ای است که در دست هر قشر و سنی در جامعه دیده می‌شود. این وسیله‌ی ارتباطی علیرغم فوایدی نظیر سهولت ارتباطات، مضراتی نیز بر سلامت روان نوجوانان و جوانان نیز دارد. حتی گاه موجب اعتیاد و کند شدن فرآیند یادگیری در آن‌ها می‌شود.

 

بررسی نتایج جدید محققان نشان می‌دهد سلامت روانی نوجوانانی که روزانه سه ساعت از وقت خود را در شبکه‌های اجتماعی سپری می‌کنند در معرض خطر جدی قرار دارد. طبق تحقیقات محققان نوجوانانی که ساعات زیادی از وقت خود را در فیسبوک، اینستاگرام و توئیتر سپری می‌کنند بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به افسردگی، اضطراب و انزواطلبی هستند. این گروه از نوجوانان رفتارهای ضد‌اجتماعی بیشتری از خود بروز می‌دهند و نسبت به باقی هم سن و سالان‌شان خشن‌تر و پرخاشگرتر هستند.

کارشناسان معتقدند ارتباطات اجتماعی از طریق شبکه‌های مجازی و اینترنت بسیار ضعیف‌تر از ارتباطات واقعی است و در دراز مدت به انزوای اجتماعی، افسردگی و به خطر افتادن سلامت روان افراد می‌انجامد. طبق مطالعات، این افراد در روابط اجتماعی مهارت‌های لازم را ندارند و بسیار آسیب‌پذیرند و از سلامت و بهداشت روانی پایینی رنج می‌برند. از دید کارشناسان سلامت روان مفهومی است که چگونگی تفکر، احساس و عملکرد ما را در مواجهه با موقعیت‌های زندگی نشان می‌دهد. سلامت روان در واقع همان رفتار موزون و هماهنگ با جامعه، شناخت و پذیرش واقعیت‌های اجتماعی و قدرت سازگاری با آن‌ها و ارضای نیاز‌های خویشتن به طور متعادل است. طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت سلامت روان شامل آسایش ذهنی، احساس خودتوانمندی، خود‌مختاری، کفایت، درک همبستگی بین نسلی و شناخت توانایی خود در محقق ساختن ظرفیت‌های عقلی و هیجانی خویش است. 

همه‌ی انسان‌ها ممکن است در برخی از ویژگی‌های خود احساس کمبود داشته باشند. برخی با صراحت درمورد آن‌ها صحبت می‌کنند، برخی از صحبت درباره‌ی این نقاط ضعف می‌پرهیزند. با این حال مقایسه کردن خود با دیگران از طریق دنبال کردن عکس‌هایی که دیگران در صفحات اجتماعی خود به نمایش می‌گذارند یا پیگیری روابط عاطفی دیگران از طریق به اشتراک‌گذاری استوری‌ها و استاتوس‌ها در فرد سبب ایجاد احساس تزلزل می‌شود. طی مطالعات صورت گرفته در دانشگاه کپنهاگ بسیاری از مردم از حسادت فسیبوکی رنج می‌برند. در حالیکه افرادی که زمان کمتری را در فضای مجازی سپری می‌کنند از زندگی خود احساس رضایت بیشتری می‌کنند. هنگامی که مبنای احساس ارزشمندی خود را در مقایسه با دیگران قرار می‌دهیم احساس رضایت‌مندی خود را همچون متغیری در نظر می‌گیریم که هیچ کنترلی روی آن نداریم. دکتر تیم بونو معتقد است آگاهی بیشتر در مورد مدت زمانی که صرف چک کردن پروفایل آنلاین افراد در فضای مجازی می‌کنید می‌تواند به تمرکز بیشتر شما بر روی خودتان و تقویت اعتماد‌بنفس به شما کمک ‌کند.

طبق مطالعات، افزایش استفاده از رسانه‌های اجتماعی قبل از خواب ارتباط معناداری با کیفیت پایین خواب در جوانان و نوجوانان دارد. به گفته‌ی دکتر بونو هنگامی که براساس آن‌چه در رسانه‌های اجتماعی می‌بینیم احساساتی مثل اضطراب یا حسادت را تجربه می‌کنیم هوشیاری ذهن ما بالاتر می‌رود و این مانع خواب می‌شود، ضمن اینکه نور موبایل ترشح ملاتونین را سرکوب می‌کند. ملاتونین هورمونی است که به ما کمک می‌کند احساس خستگی کنیم و برای خواب آماده شویم.

برقراری روابط انسانی سالم بین انسان‌ها بسیار مهم است، اما زمانی که نوع ارتباط ما صرفاً به اینترنت و موبایل‌هایمان ختم می‌شود و با چهره‌های دیجیتالی افراد بیشتر از شخصیت‌های واقعی آن‌ها ارتباط داشته باشیم برقراری ارتباط سالم و موثر دشوار می‌شود. استینا سندرز مدل سابقی که در اینستاگرام خود ۱۰۷۰۰۰ فالوور دارد بیان می‌کند که گاه در فضای مجازی احساس تنهایی می‌کند. وی می‌گوید گاه دیدن دوستانم در یک مهمانی که من به آن دعوت نشده‌ام در فضای مجازی من را دچار اضطراب می‌کند و همین باعث ایجاد احساس تنهایی در من می‌شود. استفاده مداوم از شبکه‌های اجتماعی اثرات منفی در سلامت روحی فرد بر جای می‌گذارد.

کیمبرلی یانگ برای اولین بار در مقاله‌ای در سال ۱۹۹۶ مطرح کرد که استفاده نادرست از کامپیوتر می‌تواند معیارهای اعتیاد را پرکند. درکشورهایی مانند چین و کره جنوبی اعتیاد به اینترنت به عنوان یک تهدید سلامت عمومی تلقی می‌شود. جوانان و نوجوانان مبتلا به اعتیاد اینترنتی در طول زمان دچار تغییرات ساختاری در قشر خاکستری مغز می‌شوند که کیفیت یادگیری و روند تحصیلی آن‌ها را مختل می‌کند.

خیلی از ما زمان بسیار زیادی را صرف گرفتن یک عکس بدون نقص از یک پدیده‌ی زیبا می‌کنیم در حالی که فراموش می‌کنیم که از دیدن آن زیبایی با چشمان خود لذت ببریم. دکتر بونو می‌گوید اگر ما تمام تمرکز خود را برای گرفتن یک عکس ایده‌ال و بدون نقص برای تحسین فالوورهای فضای مجازی‌مان بگذاریم کمتر می‌توانیم از سایر جنبه‌های زندگی‌مان در زندگی واقعی لذت ببریم. صرف زمان زیاد بر روی موبایل‌هایمان ما را از لذت بردن از تجاربی که کسب می‌کنیم باز می‌دارد و آن را بی‌ارزش می‌کند.

افرادی که زمان کمتری از اینترنت استفاده می‌کنند ارتباط بیشتر و بهتری با اعضای خانواده برقرار می‌کنند. همین طور استفاده‌ی زیاد از اینترنت با پیوند ضعیف اجتماعی مرتبط است. وابستگی به اینترنت گسستها و انقطاع‌های شدیدی در زندگی تحصیلی، اجتماعی، مالی و شغلی افراد ایجاد کرده است. همچنین دانش‌آموزان و دانشجویان کاهش قابل ملاحظه‌ای درعادات مطالعه، افت نمرات درسی، غیبت درکلاس‌های درسی، مشروطی و مانند آن دارند و برخی به علت دیر خوابیدن ناشی از استفاده از اینترنت تا نیمه‌های شب درمدرسه با عدم تمرکز و یادگیری روبرو می‌شوند.

 

تنهایی، افسردگی، اضطراب و عزت نفس پایین برخی از مشکلات اجتماعی است که کودکان و نوجوانان در استفاده‌ی بیش ازحد از اینترنت به آن دچار خواهند شد و در این شرایط قدرت انگیزش فرد برای تعامل با دیگران کم می‌شود که خود اثرات منفی بر ارتباطات شخصی و تعاملات اجتماعی او دارد. متأسفانه نسل جدید کلاً از مدیریت رسانه بی‌بهره هستند و الگوی مناسبی در اختیارشان قرار داده نشده است. برای این منظور در نخستین قدم باید زمان‌هایی که برای استفاده از فضای مجازی در اختیار کودکان و نوجوانان قرار داده می‌شود پایش شود. آمارها نشان می‌دهد درصد بالایی از نوجوان‌ها به طرز ناباورانه‌ای در شبکه‌های اجتماعی به خصوص اینستاگرام و تلگرام حضور دارند و در نهایت نیز هیچگونه فعالیت مفید و سازنده‌ای از سمت آن‌ها در این فضاها دیده نمی‌شود. متأسفانه درکشور میانگین حضور افراد جامعه در فضای مجازی چیزی در حدود ۵ الی ۶ ساعت است که این رقمی فاجعه‌بار است.

فرشاد رضایی روانشناس: برخلاف تصور عموم پژوهش‌ها نشان می‌دهد که کودکان دهه‌ی جدید در زمینه‌ی توانایی‌های فیزیکی و به لحاظ هوش غیرکلامی از کودکان دهه‌های قبل ضعیف‌تر هستند. متأسفانه شاهد این اتفاق هستیم که کودکان و نوجوانان به لحاظ رفتاری چارچوب‌پذیر نیستند و شاهد بروز رفتارهای ناهنجار بسیاری در نوجوانان هستیم که این اتفاق قطعاً نشانه‌ای از بروز اختلال روانی و افسردگی است.

عده‌ای برای جلوگیری از آسیب‌های فضای مجازی منع استفاده از فضای مجازی را توصیه می‌کنند اما به اعتقاد روانشناسان این اشتباه‌ترین روش ممکن است، زیرا می‌تواند به عاملی تحریک‌کننده در گرایش بیشتر فرزندان به استفاده از اینترنت تبدیل شود. همیشه ایجاد محدودیت سبب ایجاد حساسیت بیشتر می‌شود. بنابراین برای کاهش آثار مخرب فضای مجازی باید طریق استفاده درست از این ابزار را به آنان آموزش دهیم. بنابراین رفتار صحیح والدین و ارائه‌ی راهکارهایی که بهترین گزینه جهت اصلاح رفتارکودکان و نوجوانان است و جلوی لجبازی و حساسیت فرزندان را می‌گیرد موجب راهنمایی و همراهی آگاهانه آن‌ها می‌شود.

ـ زمان استفاده از اینترنت را محدود کنید.
ـ به فرزندان خود بیاموزید آن‌چه در فضای مجازی می‌بینید یا می‌خوانید لزوماً درست و واقعی نیست.
ـ بر روی سایت‌هایی که مراجعه می‌کنند نظارت داشته باشید.
ـ با اطلاعات و تکنولوژی‌های جدید آشنایی داشته باشید، دور ماندن والدین از پیشرفت‌های جدید باعث ایجاد یک شکاف بین نسلی بین آن‌ها و فرزندان‌شان می‌شود.
ـ به فرزندان‌تان بیاموزید که ارتباط برقرار کردن در تالارهای گفتگو با دیگران درست مانند صحبت کردن با غریبه‌هاست و باید همان احتیاط‌هایی که در این زمینه به کار می‌رود رعایت شود.
ـ به فرزندانتان بیاموزید که هرگز نباید اطلاعات شخصی و خانوادگی خود را در اینترنت در اختیار دیگران قرار دهید.
ـ هرگز با کسی که در تالارهای گفتگو آشنا شده‌اند ترتیب ملاقات ندهند.
ـ به فرزندان‌تان یاد بدهید که همان قوانینی که در ارتباطات واقعی رعایت می‌کنیم مانند پرهیز از ناسزاگویی، استفاده نکردن از مطالب رکیک و مبتذل و ... در دنیای مجازی و اینترنت نیز باید به کار گرفته شود.
ـ زمان‌هایی را اختصاص دهید و به همراه فرزندان‌تان از سایت‌های مختلف دیدن کنید و راجع به محتوای آن‌ها با یکدیگر صحبت کنید. در این صورت امکان نظارت شما بر فرزندان‌تان بهتر فراهم می‌شود.